Czym tak naprawdę są tiki? Czy u dzieci występują tiki nerwowe? Czy określenie tiki "nerwowe" jest prawidłowe? W tym artykule znajdziesz wyjaśnienie tych i innych kwestii związanych z występowaniem tików u dziecka. Tikii to gwałtowne, szybkie, nawracające, bezcelowe i nierytmiczne ruchy (tiki ruchowe) lub odgłosy (tiki głosowe). Wyróżniamy różne rodzaje tików:
- tiki ruchowe proste np. mrużenie oczu, wzruszanie ramionami
- tiki ruchowe złożone np. podskakiwanie, kopanie
- tiki głosowe proste np. chrząkanie, cmokanie
- tiki głosowe złożone np. echolalia, koprolalia (niecelowe przeklinanie)
- tiki wyzwalane bodźcem np. tik ruchowy wyzwalany przez napis na koszulce
- tiki czuciowe np. uczucie gorąca lub łaskotania
- tiki fantomowe np. dotykanie przedmiotów lub innych ludzi
- tiki dystoniczne np. powolne wyginanie ciała do boku
- tiki blokujące np. nagłe zatrzymanie podczas chodzenia
- tiki mentalne zwane poznawczymi np. powtarzanie w myślach utartych słów lub liczb
Wszystkie tiki są mimowolne, nie są więc działaniem świadomym i zamierzonym. Tiki mają podłoże neurologiczne, dokładniej spowodowane są zaburzeniem czynności komórek nerwowych, w wyniku nieprawidłowego działania związków chemicznych w mózgu, głównie dopaminy. Przyczyn upatruje się również w czynnikach genetycznych. Potocznie używa się określenia „tiki nerwowe”. Czy możemy mówić o występowaniu tików "nerwowych" u dzieci? To wyrażenie "tiki nerwowe" zazwyczaj wprowadza w błąd, ponieważ sugeruje odreagowywanie napięcia emocjonalnego poprzez tik. Stres jest czynnikiem, który może uaktywnić tiki lub nasilać natężenie tików, nie jest jednak sam w sobie przyczyną tików. Pogląd jakoby tiki u dzieci miały podłoże emocjonalne, został odłożony do lamusa, określenie „tiki nerwowe” nie istnieje w rzetelnej literaturze medycznej. Podczas diagnozy różnicowej, należy odróżnić tiki od dystonii, mioklonii, steoretypii ruchowych, zespołu niespokojnych nóg, czynności kompulsywnych, przejawów alergii, objawów chorób oczu oraz padaczki. Tikom nigdy nie towarzyszy utrata świadomości. Pojawiają się między 2, a 15 rokiem życia, najczęściej jednak tiki u dzieci pojawiają się około 7 roku życia. Charakterystyczną cechą tików jest ich zmienność, a także występujące zazwyczaj wrażenia czuciowe poprzedzające wykonanie tiku. Długie rokowanie jest pozytywne, gdyż u 50% pacjentów z zaburzeniami tikowymi objawy ustępują lub znacznie zmniejszają się przed 18 rokiem życia, a u większości (nawet u 80%) zmniejszają się nadal do pełnej dorosłości, do 30 roku życia (Wolańczyk, 2016). Koprolalia, czyli niecelowe przeklinanie, występuje tylko u 1/4 pacjentów z Zespołem Tourett'a. Zaburzenia tikowe często pozostają nierozpoznane i nieleczone, średnio w Europie mija pięć lat od wystąpienia objawów do postawienia diagnozy (Janik i Szejko, 2016). Zaburzenia tikowe są schorzeniami neuropsychiatrycznymi, dlatego diagnozę stawia lekarz neurolog lub psychiatra dziecięcy. W zależności od tego, jakie tiki występują u dziecka i jakie jest ich natężenie, diagnozowane jest jedno z zaburzeń tikowych np. tiki przemijające, przewlekłe tiki ruchowe/głosowe lub Zespół Touretta. Postawienie odpowiedniej diagnozy przynosi dużą ulgę, zwłaszcza rodzicom i inicjuje proces otrzymania pomocy przez pacjenta oraz jego rodzinę. Podstawowym elementem pomocy jest psychoedukacja dotycząca tików dla rodziców oraz samego dziecka lub nastolatka. Zgodnie z europejskimi standardami, za pierwszą interwencję terapeutyczną uznawana jest terapia behawioralna, badania dowodzą skuteczności treningu odwracania nawyków oraz ekspozycji z powstrzymaniem reakcji (Wolańczyk, 2016). Interwencje te powinny poprzedzać farmakoterapię, zwłaszcza u dzieci i nastolatków z tikami. Behawioralny trening tików prowadzą wyszkoleni terapeuci. Leczenie farmakologiczne powinno być brane pod uwagę wyłącznie, wtedy gdy tiki w sposób istotny zaburzają codzienne funkcjonowanie np. w szkole. Ważność wprowadzenia właściwego postępowania terapeutycznego uwypuklają wyniki badań wskazujące na podobną skuteczność interwencji behawioralnych i farmakoterapii.
Bibliografia: Wolańczyk T., Janik P., Szejko N. i in. Oswoić tiki. Polskie Stowarzyszenie Syndromu Tourett'a. Warszawa 2016
Autorka: mgr Monika Andrzejewska - psycholog i psychoterapeuta